محمد بن عبدالباقی بغدادیبغدادی، محمدبن عبدالباقی، ریاضیدان و فقیه حنبلی قرن پنجم و ششم است. ۱ - مشخصاتبه نوشته دهخدا [۱]
علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «ابوبکر محمدبن عبدالباقی»، زیرنظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش.
در۴۴۲ در بصره متولد شد.
زرکلی [۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۱۸۳، بیروت ۱۹۸۰.
محل تولد او را بغداد ذکر کرده است.
نام او در منابع با لقبهای قاضی بیمارستان (قاضی المارستان)، فَرَضی، بزّاز، و انصاری الکعبی نیز دیده می‌شود. [۳]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۱۸۳، بیروت ۱۹۸۰.
به نوشته ابن اثیر ، بغدادی از ابواسحاق برمکی و دیگران روایت کرده است. بغدادی در منطق و حساب و فقه به مراتب بالایی دست یافت. [۵]
علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «ابوبکر محمدبن عبدالباقی»، زیرنظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش.
۲ - وفاتوی در رجب ۵۳۵ در بغداد وفات یافت. ۳ - تالیفات ریاضی۳.۱ - شرح المقالة العاشرة من کتاب اقلیدساز اصل عربی این کتاب نسخه ای در دست نیست، اما قفطی [۷]
علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء قفطی، ج۱، ص۸۹، چاپ بهین دارائی، تهران ۱۳۷۱ش.
می نویسد: «شرحی بر عاشره منسوب به قاضی ابی محمدبن عبدالباقی بغدادی فَرَضی، معروف به قاضی بیمارستان، به خط مصنف نزد من هست و فی الواقع شرحی نیکوست».
همچنین نسخه ای خطی در کتابخانه مجلس (ش ۶/۵۵۹) به نام شرح المقالة العاشرة من کتاب اقلیدس فی اصول المقادیر وجود دارد. در مقدمه این نسخه آمده است که عمربن علی بن غیلان کتابی در شرح مقاله دهم اصول اقلیدس از «قاضی ابوبکر محمدبن عبدالباقی قاضی مارستان بغداد» دیده است. [۸]
ایران، مجلس شورای ملی کتابخانه، ج۲، ص۳۵۷، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، تألیف یوسف اعتصامی، تهران ۱۳۱۱ش.
مؤلف این نسخه خطی ادعا می‌کند که این شرح چیزی جز قرار دادن مقادیر عددی در قضایای مقاله نبوده است. [۹]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ستون۱۳۸، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
گراردوس (ژرار) کِرِمونایی این کتاب را به لاتین ترجمه کرد، و این ترجمه در سده نوزدهم میلادی دوبار به چاپ رسید [۱۰]
جورج سارتون، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۸۷۳ ـ۸۷۴، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران ۱۳۵۳ـ۱۳۵۷ش.
که در اروپا بسیار مورد توجه قرار گرفت.
دلیل عمده این توجه ذکر مثالهای عددی برای اتحادهای جبری بود. در مقاله دهم اقلیدس، این اتحادها به صورت هندسی بیان و ثابت شده است؛ الرسالة فی تقریب اصول الحساب فی الجبر و المقابله. نسخه ای خطی از این کتاب در ظاهریه دمشق (ش ۶۰۰۰) موجود است. [۱۱]
دارالکتب الظاهریة، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة، ج۱، ص۱۰۸، الریاضیات، چاپ محمد صلاح عابدی، دمشق ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
این کتاب با تعریف جبر و مقابله آغاز می‌شود. نسخه دیگری از این کتاب در کتابخانه ایاصوفیه استانبول (ش ۲۷۳۸) نگهداری می‌شود. عنوان نسخه خطی الرسالة المهذّبیّة فی الحساب الهوائیة است، اما موضوع و آغاز کتاب دقیقاً مانند نسخه دمشق است. بنابراین، احتمالاً این دو کتاب یکی باشد [۱۲]
ابوالقاسم قربانی، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی: از سده سوم تا سده یازدهم هجری، ج۱، ص۴۴۸ـ۴۴۹، تهران ۱۳۶۵ش.
۳.۲ - جداول الجیب المحلول دقیقةً دقیقةًیک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه قاهره موجود است. روزنفلد و ماتویفسکایا این کتاب را نوشته عبدالباقی بغدادی دانسته اند، اما بروکلمان نام مؤلف را به صورت محمدبن محمد بغدادی آورده است؛ الطبقات فی شرح المساحات. نسخه ای خطی از این اثر در کتابخانه عمومی لنینگراد و نسخه خطی دیگری در کتابخانه فاتح استانبول موجود است. عنوان کتاب در همه این منابع رساله فی مساحة الاشکال است. عنوان الطبقات فی شرح المساحات که در اواسط مقدمه کتاب ذکر شده، کمتر شناخته شده است. روزنفلد و ماتویفسکایا این اثر را نوشته عبدالباقی بغدادی دانسته اند، اما بروکلمان و سزگین نام مؤلف را، همان طور که در نسخه خطی آمده است، ابوبکر قاضی ذکر کرده اند. ۴ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/۱۹۶۵ـ۱۹۶۶. (۲) ایران، مجلس شورای ملی کتابخانه، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، تألیف یوسف اعتصامی، تهران ۱۳۱۱ش. (۳) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) دارالکتب الظاهریة، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة، الریاضیات، چاپ محمد صلاح عابدی، دمشق ۱۳۹۳/۱۹۷۳. (۵) علی اکبر دهخدا، لغت نامه، زیرنظر محمد معین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش. (۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰. (۷) جورج سارتون، مقدمه بر تاریخ علم، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران ۱۳۵۳ـ۱۳۵۷ش. (۸) ابوالقاسم قربانی، زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی: از سده سوم تا سده یازدهم هجری، تهران ۱۳۶۵ش. (۹) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء قفطی، چاپ بهین دارائی، تهران ۱۳۷۱ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالباقی بغدادی»، شماره۱۵۰۸. |